Βρίσα

Η ίδρυση της Βρίσας καλύπτεται από την αχλύ του μύθου. Ο μυθικός οικιστής της Λέσβου Μάκαρ ή Μακαρεύς, που το όνομά του παραμένει ακόμα ζωντανό στα ‘’Μάκαρα’’ , μια τοποθεσία στη δυτική πλευρά του στομίου του κόλπου Καλλονής, είναι σύμφωνα με την παράδοση, που διέσωσε ο πολιτικός και ιστορικός Ανδροτίων, ο ιδρυτής του ναού του Βρισαίου Διονύσου στο ακρωτήρι Βρίσα , σήμερα Άγιο Φωκά: ‘’το ιερόν του θεού εν τη Βρίση φησίν ιδρύσθαι υπό του Μάκαρος’’.

Πάνω στο ακρωτήρι της Βρίσας και κοντά στο ναό πρέπει να είχε κτιστεί και η ομώνυμη πόλη, όπως δείχνουν τα άφθονα όστρακα, που έχουν βρεθεί στο ΄΄λαιμό’’ του ακρωτηρίου, καθώς και έχουν βρεθεί τυχαία ή έχουν ανασυρθεί κατά τον καθαρισμό του μικρού φυσικού λιμανιού που βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του ακρωτηρίου.
Στην τοπική παράδοση διατηρήθηκε ζωντανή και η πίστη για το πέρασμα του Αχιλλέα από την Βρίσα. Με υπερηφάνεια δείχνουν οι κάτοικοι ακόμα και σήμερα το πηγάδι στο δρόμο για τον Άγιο Φωκά, το οποίο άνοιξε ο Αχιλλέας και ονομάζεται προς τιμήν του ‘’Αχιλλειοπήγαδο’’.

Κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο, και πιθανώς πολύ ενωρίτερα από τους Ελληνιστικούς ή τους Ρωμαϊκούς χρόνους, ο οικισμός της Βρίσας μετατοπίστηκε ανατολικότερα, από το ακρωτήρι του Αγίου Φωκά στη θέση Αγία Κατερίνα.
Η νεώτερη Βρίσα, αθέατη από τη θάλασσα, προστατευμένη με ένα σύστημα κατόπτευσης των πειρατικών επιδρομών, που αποτελούνταν από βίγλες τοποθετημένες σε στρατηγικά σημεία, κατόρθωσε να επιβιώσει μέσα στους δύσκολους και σκοτεινούς αιώνες του Μεσαίωνα και της Οθωμανικής κυριαρχίας και να διασώσει όχι μόνο την ζωή αλλά και την ψυχή των κατοίκων της, με ότι ωραίο αυτή κουβαλούσε από την προγονική πίστη και τον πολιτισμό.

Στις αρχές του 19ου αιώνα οι χριστιανοί κάτοικοι της Βρίσας με τα πενιχρά μέσα που διέθεταν κατόρθωσαν να χτίσουν μέσα σ’ ένα χρόνο (1803 – 1804) την εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής, η οποία ως σύνολο, γραμμή και χρώμα χαρακτηρίζεται ως η λυρικότερη βασιλική του νησιού. Ιδιαίτερης καλλιτεχνικής αξίας είναι το ξυλόγλυπτο τέμπλο της.

Τις δύο τελευταίες δεκαετίες, η τουριστική ανάπτυξη των Βατερών και του Αγίου Φωκά διανοίγουν κάποια ευοίωνη τουριστική προοπτική για την ενίσχυση της τοπικής οικονομίας και την συγκράτηση του πληθυσμού που έχει εναπομείνει στη Βρίσα.

Σημαντικά επίσης αποτελέσματα αναμένονται από την αξιοποίηση του πλούτου των παλαιοντολογικών ευρημάτων της περιοχής Βρίσας – Βατερών, τα οποία ήδη συγκεντρώνουν το διεθνές επιστημονικό ενδιαφέρον. Αντιπροσωπευτικά δείγματα απολιθωμένων ζώων εκτίθενται στη συλλογή Φυσικής Ιστορίας.